دانستنی های روان رشد
وقتی درد دل با هوش مصنوعی، دل را بیشتر درد می‌آورد!
-
انتشار:
۱۴۰۴/۰۵/۰۴
-
نویسنده:
ادمین روان رشد
-
دسته بندی:
مشاوره و درمان بزرگسالان
این مقاله توسط دکتر کیومرث مروت از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است
در عصر دیجیتال، هوش مصنوعی (AI) به سرعت در حال نفوذ به حوزه‌های مختلف، از جمله سلامت روان است. اپلیکیشن‌ها و چت‌بات‌هایی که خدمات مشاوره ارائه می‌دهند، با وعده دسترسی آسان و فوری، توجه بسیاری را به خود جلب کرده‌اند. با این حال، این مقاله به تحلیل این موضوع می‌پردازد که چرا سپردن فرآیندهای پیچیده روان‌درمانی به سیستم‌های الگوریتمی، نه تنها ناکافی، بلکه به طور بالقوه مخاطره‌آمیز است. هسته اصلی روان‌درمانی بر «ارتباط انسانی» استوار است؛ عنصری که هوش مصنوعی ذاتاً فاقد آن است.
چرا هوش مصنوعی نمیتواند جایگزین مشاوره انسانی شود؟
پاسخ در خود ماهیت مشاوره نهفته است: «مشاوره و روان‌درمانی، یک گفت‌وگوی ساده نیست که ربات‌ها از پس آن برآیند.» وقتی پای روح انسان در میان است، فقط یک انسان دیگر می‌تواند شنونده، همراه و درمانگر باشد. راز درمان در رابطه انسانی است، نه در کدهای دیجیتال. درمان روان، برخلاف مشاوره‌های فنی، در دل یک رابطه زنده، انسانی و واقعی اتفاق می‌افتد و این چیزی است که هیچ تکنولوژی‌ای قادر به خلق آن نیست.
مهم‌ترین بخش، توانایی درمانگر برای «لمس کردن» عمق احساسات، رنج‌ها و ترس‌های مراجع است. این همان چیزی است که حتی پیشرفته‌ترین الگوریتم‌ها فاقد آن‌اند:
-
دل‌باختگی به انسان
-
درک شهودی احساسات
-
واکنش زنده به لحظه‌ها
یک مشاور واقعی فقط تحلیلگر نیست؛ «او انسان است با قلب، با تجربه، با حس.» او با نگاه، با تُن صدا، با مکث‌های آگاهانه و سکوت‌های همدلانه، فضای امنی میسازد که یک ماشین هرگز قادر به ساختن آن نیست.
اما چت‌بات‌ها پاسخ‌های همدلانه می‌دهند، آیا این کافی نیست؟
خیر، این یک همراهی واقعی نیست. شاید در ابتدا اینطور به نظر برسد: «یک متن زیبا و به ظاهر دلسوزانه تحویلتان میدهد. انگار یک همراه پیدا کرده‌اید… اما واقعیت چیز دیگری است!»
واقعیت این است که «شما روبه‌روی کسی نیستید؛ روبه‌روی هیچ‌کس نیستید!» شما فقط با یک الگوریتم سرد و بی‌روح طرف هستید که جز تکرار واژه‌ها، هیچ چیز از رنج شما نمی‌فهمد. هوش مصنوعی شاید بتواند «شبیه همدلی بنویسد، اما هرگز نمیتواند دل بدهد، درک کند یا با شما نفس بکشد.»
روانشناس یا مشاور، فقط شنونده حرفهای مراجع نیست؛
او با نگاه، با تُن صدا، با مکث‌های آگاهانه، با سکوت‌های همدلانه، و با حضور فعال خود، فضای امنی میسازد که در آن، مراجع می‌تواند خود واقعی‌اش را پیدا کند.
آیا استفاده ازهوش مصنوعی برای مشاوره واقعاً خطرناک است؟
بله، «اعتماد به هوش مصنوعی برای مشاوره، بازی با سلامت روان است!» این کار آسیب‌های جدی و عمیقی به همراه دارد:
۱) آسیب‌های روانی:
-
حس فهمیده نشدن: فردی که از بحران عبور میکند، نیاز به دیده‌شدن دارد. وقتی پاسخ‌های ماشینی دریافت میکند، عملاً احساس تنهاتر بودن میکند.
-
وابستگی به پاسخ‌های سطحی: هوش مصنوعی با تکرار عبارات از پیش‌ساخته، نوعی وابستگی کاذب در افراد ایجاد میکند که به جای عمق‌یافتن، سطحی‌شدن را تقویت میکند.
-
ناامیدی در بحران: در مواقع بحرانی، یک پاسخ بی‌جا از سوی هوش مصنوعی می‌تواند منجر به تشدید ناامیدی یا حتی رفتارهای پرخطر شود.
۲) آسیب‌های شخصیتی:
-
کاهش مهارت‌های حل مسئله انسانی: فردی که به جای تمرین ارتباط با انسان، به ربات روی بیاورد، به‌مرور از مهارت‌های اجتماعی و حل تعارض دور میشود.
-
تضعیف تاب‌آوری روانی: تکیه بر پاسخ‌های ماشینی، تاب‌آوری روانی انسان را کاهش میدهد و او را وابسته به یک «توهم حمایت» میکند.
۳) آسیب‌های اجتماعی:
-
بی‌اعتمادی به مشاوره واقعی: عادی‌سازی مشاوره ماشینی باعث بی‌اعتمادی به درمانگران واقعی و تضعیف جایگاه آنها در جامعه میشود.
-
ترویج فرهنگ پاسخ‌های ماشینی: انسان‌هایی که به پاسخ‌های رباتی عادت کنند، در روابط انسانی خود هم سطحی میشوند.
۴) آسیب‌های اخلاقی و حقوقی:
-
نبود مسئولیت‌پذیری: هوش مصنوعی پاسخگو نیست؛ اگر آسیبی به فرد وارد شود، مسئولیتی برعهده نمی‌گیرد.
-
نبود مداخله در بحران: در شرایط اضطراری، فقط انسان می‌تواند به‌درستی مداخله کند — نه هوش مصنوعی.
مشاوره ماشینی، در کوتاه‌مدت ممکن است جذاب به‌نظر برسد، اما در میان‌مدت و بلندمدت، آسیب‌هایی جدی و عمیق به سلامت روان انسان وارد میکند.
پس هوش مصنوعی هیچ کاربرد مفیدی در سلامت روان ندارد؟
هوش مصنوعی شاید در خیلی از حوزه‌ها مفید باشد، اما مشاوره و روان‌درمانی، حوزه‌ای است که حضور انسانی را می‌طلبد و جان انسانی را میسازد. شاید بتواند اطلاعات بدهد، اما هرگز نباید در حساس‌ترین حوزه زندگی یعنی سلامت روان، جایگزین انسان شود. مشاوره، معامله یا یک خدمت دیجیتال نیست که بتوان آن را به ربات سپرد.
مشاوره، معامله یا خدمت دیجیتال نیست! درمان روان، مثل خرید اینترنتی یا مشاوره تکنیکی نیست که بتوان آن را به یک ربات سپرد. مشاوره یک فرآیند زنده است که در فضای تعامل انسانی شکل می‌گیرد.
فقط یک انسان، با تمام وجود، می‌تواند انسان دیگری را درک کند، به او امید بدهد، و او را همراهی کند.
گفت‌وگو با مشاور واقعی، یعنی حضور، همدلی، و ارتباطی که در عمق جان مراجع اثر می‌گذارد. وقتی سلامت روان در میان است، آزمون و خطا با تکنولوژی، بازی با جان و روان انسان است. و هیچ انسان آگاهی، سلامت روانش را به دست هوش مصنوعی نمی‌سپارد.
در نهایت، برای دریافت کمک باید به هوش مصنوعی مراجعه کنم یا انسان؟
پاسخ کاملاً روشن است:
اگر به دنبال راهی برای عبور از بحران هستید، اگر نیاز به شنیده‌شدن دارید، اگر به دنبال درک شدن هستید… دلتان را به انسان بسپارید در کلینیک روانشناسی روان رشد می‌توانید به درمانگرانی متخصص و متعهد متصل شوید که برای شنیدن، درک کردن و همراهی شما در لحظه لحظه این مسیر آماده‌اند.نه به یک هوش مصنوعی، نه به یک برنامه سرد، نه به یک ماشین بی‌جان! زیرا وقتی پای دل انسان در میان است، «تنها یک دل می‌تواند همراه باشد نه یک دیتابیس!»
نظرات و دیدگاه ها