سو استفاده چیست و چطور از آن رها شویم؟

سوءاستفاده می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد و گاهی آن‌قدر نامحسوس است که متوجه آن نمی‌شویم. اگر به دلیل تجربه‌های قبلی یا تهدیدها نگران این موضوع هستید، کارهایی هست که می‌توانید انجام دهید. می‌توانید افراد سوءاستفاده‌گر را شناسایی کرده و از آن‌ها دوری کنید. همچنین اگر علائم سوءاستفاده در رابطه و انواع دیگر آن را بشناسید، راحت‌تر می‌توانید از خود محافظت کنید. اگر به کمک نیاز دارید، دانستن اینکه به کجا مراجعه کنید و چه کاری انجام دهید، می‌تواند جلوی آسیب‌های بیشتر را بگیرد.

تشخیص آدم های سو استفاده گر

آدم‌های سوءاستفاده‌گر معمولاً سعی می‌کنند دیگران را کنترل کنند، احساساتشان را دستکاری کنند و آن‌ها را فریب دهند. آن‌ها در ابتدا ممکن است خیلی مهربان و قابل اعتماد به نظر برسند، اما کم‌کم نشانه‌هایی مثل تحقیر، ایجاد احساس گناه، دروغ‌گویی و بازی‌های روانی مثل گس‌لایتینگ را نشان می‌دهند. این افراد معمولاً فقط به نفع خودشان فکر می‌کنند و رابطه‌ای یک‌طرفه ایجاد می‌کنند. برای اینکه در دام آن‌ها نیفتید، باید به احساسات خود توجه کنید، مرزهای مشخصی تعیین کنید و رفتارهای تکراری آن‌ها را زیر نظر بگیرید. در ادامه نمونه‌هایی از سوءاستفاده عاطفی را می‌بینید.

1. مراقب افرادی باشید که در گذشته به شما آسیب رساندن

کسانی که قبلاً از شما سوءاستفاده کرده‌اند، احتمال زیادی دارد که دوباره این کار را انجام دهند. پس بهتر است از افرادی که قبلاً به شما آسیب زده‌اند، فاصله بگیرید. اگر کسی شما را به سوءاستفاده از احساسات تهدید کرده، بهتر است او را از زندگی خود حذف کنید. چون این تهدیدها ممکن است به رفتارهای سوءاستفاده‌آمیز واقعی تبدیل شوند. بنابراین، دوری از چنین افرادی بهترین راه برای محافظت از خودتان است.

2. به رفتارهای خشونت‌آمیز توجه کنید

افرادی که رفتار خشونت‌آمیز از خود نشان می‌دهند، احتمال بیشتری دارند که به افراد دیگر آسیب برسانند. ممکن است احساس کنید که باید همیشه محتاط باشید و طوری رفتار کنید که خشم آن‌ها را برنینگیزید. برخی نمونه‌های این نوع رفتار ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• پرت کردن اشیاء
• شکستن وسایل
• مشت زدن به دیوار یا لگد زدن به مبلمان
• گرفتن بازوی شما یا مهار کردن فیزیکی به روش‌های دیگر

3. به حسادت و رفتارهای کنترل‌گرانه توجه کنید

افرادی که می‌خواهند همیشه همه چیز و همه کس را در روابط بین فردی حود تحت کنترل داشته باشند، بیشتر ممکن است سوءاستفاده‌گر باشند. اگر شریک زندگی شما بی‌دلیل حسادت می‌کند یا مدام می‌خواهد بداند کجا بوده‌اید و قصد دارید کجا بروید، ممکن است این رفتارها به سوءاستفاده عاطفی تبدیل شود. برخی نمونه‌های رفتارهای حسادت‌آمیز و کنترل‌گرانه عبارتند از:

• مدام پیگیری کردن و چک کردن شما
• بازخواست کردن شدید اگر دیر کرده باشید
• خطاب کردن شما به عنوان "دروغگو"
• دستور دادن در مورد نحوه لباس پوشیدن یا رفتار کردن
• تحت فشار گذاشتن شما برای ایجاد تعهد فوری

4. به این توجه کنید که آیا فرد سعی می‌کند شما را منزوی کند

افراد سوءاستفاده‌گر معمولاً سعی می‌کنند با تنها کردن شما، کنترل بیشتری رویتان داشته باشند. ممکن است در ابتدا از شما بخواهند کمتر با بعضی افراد وقت بگذرانید، اما کم‌کم ممکن است شما را از دیدن دوستان یا حتی خانواده‌تان منع کنند. آن‌ها معمولاً سعی می‌کنند اطرافیان شما را "دردسرساز" یا "فضول" جلوه دهند تا شما را از آن‌ها دور کنند.

5. به این دقت کنید که فرد چگونه رفتارهای سوءاستفاده‌آمیز خود را توجیه می‌کند

افراد سوءاستفاده‌گر همیشه برای رفتارهایشان توجیه پیدا می‌کنند و معمولاً دیگران، مخصوصاً قربانیانشان را مقصر می‌دانند. آن‌ها ممکن است بعد از انجام رفتارهای بد، شما را سرزنش کنند یا حتی بگویند که "بیش از حد حساس" هستید. اگر کسی مدام باعث می‌شود احساس بدی درباره خودتان داشته باشید و بعد احساسات شما را نادیده بگیرد، این نشانه‌ای از سوءاستفاده عاطفی است.

6. به این توجه کنید که فرد چگونه با حیوانات و کودکان رفتار می‌کند

افراد سوءاستفاده‌گر ممکن است نسبت به حیوانات و کودکان نیز بی‌رحم باشند. رفتار فرد با حیوانات و کودکان می‌تواند سرنخ‌هایی در مورد نحوه رفتار او با شما بدهد.

برای مثال:

• آیا فرد تاکنون از روی عصبانیت به سگ لگد زده است؟
• یا آیا تا به حال به دلیل حال بد خود، حرف ناخوشایندی به یک کودک گفته است؟

این نوع رفتارها می‌توانند نشانه‌ای باشند که فرد ممکن است در آینده به شما نیز رفتار سوءاستفاده‌آمیز نشان دهد.

انواع  سو استفاده را چگونه شناسایی کنیم

سوءاستفاده می‌تواند در شکل‌های مختلفی ظاهر شود و همیشه به‌راحتی قابل تشخیص نیست. گاهی در روابط عاطفی، محیط کار، یا حتی میان دوستان و خانواده رخ می‌دهد، اما قربانیان ممکن است تا مدت‌ها متوجه آن نشوند. سوءاستفاده عاطفی، فیزیکی، مالی و روانی از رایج‌ترین انواع آن هستند که هرکدام به شیوه‌ای متفاوت افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. آگاهی از علائم سوءاستفاده در رابطه و شناخت الگوهای رفتاری افراد سوءاستفاده‌گر به شما کمک می‌کند تا به‌موقع از خود محافظت کنید و در صورت لزوم، اقدامات لازم را انجام دهید. در ادامه، روش‌های تشخیص انواع سوءاستفاده را بررسی می‌کنیم.

به نشانه‌های سوءاستفاده جسمی توجه کنید

سوءاستفاده جسمی می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد و برخی از آن‌ها ممکن است بلافاصله آشکار نباشند. اگر موارد زیر را تجربه می‌کنید، ممکن است تحت سوءاستفاده جسمی باشید:

• وجود کبودی‌ها، بریدگی‌ها، آثار ضربه و دیگر انواع جراحات بدون توضیح
• جراحاتی که روی بدن شما شبیه اثر دست یا شیئی مانند کمربند هستند
• پوشیدن لباس‌های نامناسب برای پنهان کردن جراحات، مانند پوشیدن سویشرت در یک روز گرم
• زندگی کردن با ترس مداوم یا احساس اینکه همیشه باید هوشیار باشید
• واکنش غیرارادی مانند عقب کشیدن یا لرزیدن هنگام لمس شدن
• غیبت مکرر از مدرسه یا کار به دلیل جراحات

اگر این نشانه‌ها را تجربه می‌کنید، بهتر است به دنبال کمک باشید و از حمایت اطرافیان یا مراکز تخصصی بهره‌مند شوید.

نشانه‌های سوءاستفاده عاطفی را بشناسید

سوءاستفاده عاطفی در اشکال مختلفی ظاهر شدن یک نمونه آن بمباران عشقی یا لاوبامبینگ است که یک روش کنترل کردن فرد وابسته به وسیله سو استفاده عاطفی هست. به نحوه رفتاری که با شما می‌شود توجه کنید، ممکن است تحت سوءاستفاده عاطفی باشید اگر:

• احساس اضطراب یا ترس دارید که مبادا کار اشتباهی انجام دهید، زیرا از واکنش فرد در صورت ناامید شدن او می‌ترسید.
• احساس می‌کنید می‌خواهید از دیگران فاصله بگیرید، چون کسی باعث شده احساس بی‌ارزشی کنید.
• رفتارهای افراطی از خود نشان می‌دهید، مثل بسیار مطالبه‌گر بودن یا بسیار منفعل بودن.
• (در کودکان) وابستگی عاطفی به والدین یا والد خود ندارید.
• (در کودکان) احساس می‌کنید مجبورید مانند فردی بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از سن خود رفتار کنید، مثلاً با مراقبت از خواهر یا برادر های خود یا مکیدن انگشت شست.

اگر این نشانه‌ها را در خود یا کسی که می‌شناسید مشاهده کردید، لازم است برای محافظت از سلامت روانی و عاطفی خود اقدام کنید و کمک بگیرید.

به نشانه‌های سوءاستفاده جنسی توجه کنید

سوءاستفاده جنسی نیز دارای علائم خاصی است که می‌توانید آن‌ها را شناسایی کنید. این نوع سوء استفاده بیشتر در کودکان شایع است. ممکن است تحت سوءاستفاده جنسی باشید اگر:

• از شما خواسته شده یا مجبور شده‌اید کاری جنسی انجام دهید که با آن راحت نبوده‌اید یا نمی‌خواستید انجام دهید.
• از فرد خاصی اجتناب می‌کنید به دلیل نحوه تعامل او با شما.
• به دلیل سوءاستفاده دچار مشکل در نشستن یا راه رفتن هستید.
• دانشی در مورد اعمال جنسی دارید که در سن شما نباید داشته باشید.
• تمایلی به لباس درآوردن در حضور دیگران ندارید.
• در سن کم دچار بیماری مقاربتی شده‌اید یا باردار شده‌اید.
• قصد دارید از خانه فرار کنید.

اگر این نشانه‌ها را تجربه می‌کنید، ضروری است که به یک فرد معتمد یا یک مرکز تخصصی مراجعه کنید تا حمایت و کمک لازم را دریافت کنید. سلامت و امنیت شما اولویت دارد.

تشخیص دهید که آیا در یک رابطه سوءاستفاده‌آمیز هستید

گاهی اوقات ممکن است سخت باشد که سوءاستفاده را در یک رابطه تشخیص دهید. با این حال، برخی نشانه‌های واضح وجود دارد که ممکن است نشان دهد شما در یک رابطه سوءاستفاده‌آمیز قرار دارید. ممکن است در چنین رابطه‌ای باشید اگر:

• احساس می‌کنید باید با هر چیزی که شریک زندگی‌تان می‌گوید، موافقت کنید.
• همیشه باید وضعیت خود را به شریک زندگی‌تان گزارش دهید.
• بیش از حد مشتاق هستید که شریک زندگی‌تان را راضی نگه دارید.
• نگران این هستید که شریک زندگی‌تان حسادت کند یا از او ناراحت شود.
• اغلب تماس‌های آزاردهنده از طرف شریک زندگی‌تان دریافت می‌کنید.

اگر این نشانه‌ها را تجربه می‌کنید، ممکن است لازم باشد درباره رابطه خود بازنگری کرده و به دنبال حمایت و کمک باشید تا از سلامت روانی و جسمی خود محافظت کنید.

در شرایط سوءاستفاده قرار گرفته چه کار کنیم؟

در شرایط سوءاستفاده قرار گرفتن می‌تواند احساسی، روانی یا حتی فیزیکی باشد و معمولاً فرد را در موقعیتی قرار می‌دهد که احساس کمبود اعتماد به نفس، ضعف، ترس یا ناتوانی کند. مهم‌ترین نکته در چنین شرایطی و برای جلوگیری از سوء استفاده دیگران این است که آگاه باشید، واکنش مناسب نشان دهید و به دنبال حمایت باشید. بی‌تفاوتی یا انکار ممکن است وضعیت را بدتر کند، اما شناخت موقعیت و دانستن راه‌های مقابله مثل افزایش اعتماد به نفس می‌تواند به شما کمک کند تا از این چرخه خارج شوید و کنترل شرایط را دوباره به دست بگیرید. اقدامات زیر میتواند به شما کمک کند.

خجالت نکشید و حتما کمک بگیرید

اگر در یک رابطه سوءاستفاده‌آمیز قرار دارید، اولین کاری که باید انجام دهید این است که برای خودتان کمک پیدا کنید. با کسی که به او اعتماد دارید صحبت کنید، مانند یک دوست نزدیک، معلم، یا مشاور. به او بگویید که با چه چیزی روبرو هستید و از او درخواست کمک کنید تا از این وضعیت خارج شوید. اگر با یک معلم یا مشاور صحبت کنید، ممکن است او موظف باشد سوءاستفاده را گزارش دهد و این امکان وجود دارد که لازم باشد برای مدتی در جای دیگری زندگی کنید. به یاد داشته باشید که این کار برای حفاظت از شما انجام می‌شود، نه برای تنبیه شما.

برای دور شدن از فرد سوءاستفاده‌گر اقدام کنید

ادامه زندگی با فرد سوءاستفاده‌گر شما را در معرض خطر دائمی سوءاستفاده بیشتر قرار می‌دهد، بنابراین ماندن در یک خانه ایده خوبی نیست. اگر در وضعیتی هستید که با فرد سوءاستفاده‌گر زندگی می‌کنید، بهترین کار این است که یک برنامه برای خروج از این شرایط تهیه کنید. اگر نگران هستید که فرد سوءاستفاده‌گر ممکن است شما را دنبال کند، از مقامات مسئول کمک بگیرید. مواردی که نیاز دارید با خود ببرید را مشخص کنید و سعی کنید آن‌ها را آماده نگه دارید. شاید بسته‌بندی کردن کیف بیش از حد آشکار باشد، اما می‌توانید وسایلی که می‌خواهید همراه داشته باشید را در یک کشو یا گوشه‌ای از کمد خود قرار دهید.

زمانی خانه را ترک کنید که فرد سوءاستفاده‌گر در خانه نباشد

ترک کردن فرد سوءاستفاده‌گر می‌تواند خطرناک‌ترین زمان در یک رابطه سوءاستفاده‌آمیز باشد، بنابراین بهتر است زمانی این کار را انجام دهید که او در خانه نیست. برای مثال، می‌توانید برنامه‌ریزی کنید که وقتی فرد سوءاستفاده‌گر سر کار است یا با دوستانش بیرون رفته، خانه را ترک کنید. اگر امکان ترک کردن خانه زمانی که فرد سوءاستفاده‌گر حضور ندارد وجود ندارد، بهتر است از چند دوست یا اعضای خانواده بخواهید که هنگام ترک شما حضور داشته باشند. حضور آن‌ها می‌تواند به شما امنیت بیشتری بدهد و از وقوع هرگونه خطر جلوگیری کند. امنیت شما مهم‌ترین اولویت است.

حتما به دنبال درمان باشید

بهبود یافتن از سوءاستفاده ممکن است سال‌ها طول بکشد و نیازمند راهنمایی یک متخصص حرفه‌ای در زمینه سلامت روان، مانند یک درمانگر، است. حتماً در فرآیند بهبودی از یک رابطه سوءاستفاده‌آمیز از کمک حرفه‌ای بهره بگیرید.

یک درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا با احساسات، آسیب‌ها، و چالش‌هایی که در نتیجه سوءاستفاده تجربه کرده‌اید، کنار بیایید و به مرور زمان دوباره احساس امنیت و آرامش کنید. کمک گرفتن نشانه قدرت شماست و گامی مهم در مسیر بهبودی و بازسازی زندگی‌تان خواهد بود.

چکار کنیم از ما سوءاستفاده نشود؟

برای جلوگیری از سوءاستفاده دیگران و حفظ سلامت روانی خود، این نکات را رعایت کنید:

1. به مرزهای شخصی خود احترام بگذارید و اجازه ندهید کسی آن‌ها را نادیده بگیرد.
2. افراد را بر اساس رفتار واقعی‌شان قضاوت کنید، نه وعده‌هایشان.
3. وقتی احساس ناراحتی می‌کنید، به احساس خود اعتماد کنید و بررسی کنید که چرا این حس را دارید.
4. با افرادی که به شما ارزش می‌دهند و از شما حمایت می‌کنند در ارتباط باشید.
5. اگر در یک رابطه ناسالم قرار دارید، به دنبال راه‌هایی برای خروج از آن باشید.

اگر این نشانه‌ها را در خود یا اطرافیانتان مشاهده می‌کنید، بهتر است اقدام کنید و راهی برای محافظت از خود بیابید. صحبت با یک روانشناس می‌تواند به شما در درک بهتر وضعیت و یافتن راهکارهای مناسب کمک کند. کلینیک روانشناسی روان رشد با تیمی از متخصصان مجرب، آماده است تا در این مسیر همراه شما باشد و خدمات مشاوره‌ای لازم را ارائه دهد. به خاطر داشته باشید که شما تنها نیستید و دریافت حمایت حرفه‌ای می‌تواند گامی مهم برای بازگشت به یک زندگی سالم و آرام باشد.

مشاورانی که در این مسیر کنار شما هستن