زمان طلایی برای شناسایی رفتار پرخاشگرانه کودک بشناسیم؟

پرخاشگری کودکان مسئله ای در خانواده های امروزی است که به شدت والدین را نگران می کند. کودک پرخاشگر به دلیل ضعف در کنترل خشم خود، رو به رفتارهای پرخاشگرانه می آورد. پرخاشگری کودک باعث آسیب رساندن به روابط او در فضاهای اجتماعی از جمله خانواده و مدرسه می شود. بچه های دیگر با آنها بازی نمی کنند. کودکان پرخاشگر بیشتر از سایر بچه ها طرد می شوند. بیشتر احساس تنهایی می کنند. ارزشمندی و اعتماد به نفس ضعیفی دارند و معمولا به راه های دیگری برای جبران مشکلاتشان رو می آورند. والدین باید از ملاک های سالم یا ناسالم بودن رفتارهای پرخاشگرانه کودک آگاه باشند. «چک لیست رفتاری کودک» یا CBCL یکی از پرسشنامه های کمک کننده در تشخیص پرخاشگری کودکان است.

چه زمانی باید نگران رفتار پرخاشگرانه کودک شویم؟

یکی از مهمترین جنبه های زندگی هر انسانی، زندگی اجتماعی است. ما انسان ها از همان کودکی در دامان دیگران رشد می کنیم. اما گاهی روند زندگی به همین زیبایی نیست که الان اشاره کردیم. رفتار پرخاشگرانه یکی از آسیب زننده ترین رفتارها به زندگی اجتماعی است. رفتار پرخاشگرانه هر نوع رفتاری است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم باعث آزار رساندن به دیگری می شود. در این جا مقصود ما از رفتار پرخاشگرانه، بیشتر پرخاشگری مستقیم است که روانشناسان به آن پرخاشگری فعال در کودکان می گویند. نکته مهم تر اینکه منظور ما در اینجا رفتارهای پرخاشگرانه ای در کودکان است که آسیب زننده هستند. برخی پرخاشگری ها در سطح رفتار ناسالم نیست و برای درمان آن ها در کودک باید حتما به جلسات مشاوره پرخاشگری کودکان مراجعه کرد.

برخلاف تصور بسیاری از ما، رفتارهای پرخاشگرانه همیشه ناسالم نیستند. گاهی رفتار پرخاشگرانه کودک یک رفتار موقتی است. گاهی پرخاشگری کودک واکنشی به رفتار والدین یا سایر بچه ها است. گاهی کودک برای دفاع از خودش پرخاشگرانه رفتار می کند. حتی در مواقعی شاهد پرخاشگری هایی در رفتار کودک هستیم که ناشی از طی کردن یک مرحله عادی از رشد کودک هستیم. مثالی آشنا در این زمینه برای ما «از شیر گرفتن کودک» است.

به همان اندازه که با خواندن مطالب بالا باید خیالمان راحت شود، به همان اندازه باید احتیاط داشت. چون پرخاشگری کودک شبیه به یک شمشیر دو لبه است. اگر پرخاشگری کودک در زمان و مکان مناسب خودش نباشد، می تواند آسیب برساند. در موارد بسیاری، لازم است تا برای پرخاشگری های موقت و غیر آسیب زننده کودک هم اقدام کرد. نکته مهم دیگر اینکه، پرخاشگری سالم در شرایط خاصی، می تواند شکل پرخاشگری ناسالم و آسیب زننده به خود بگیرد.

چه زمانی باید نگران پرخاشگری رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان شویم؟ چگونه می توانیم تشخیص دهیم که رفتارهای پرخاشگرانه کودک ما شکل ناسالم به خود گرفته است؟

چگونه بدانیم که برای رفتارهای پرخاشگرانه کودکمان باید به متخصص روانشناسی یا روانپزشکی مراجعه کرد؟

روانشناسان آسیب شناسی کودک اشاره می کنند که هر زمان اطرافیان کودک احساس کردند که رفتارهای کودک غیرطبیعی تر از حد خود است، باید نگران رفتارهای پرخاشگرانه او شد. اگر میزان رفتارهای پرخاشگرانه بیشتر از هم سن و سالان کودک شد، باید گوش ها تیز شود. یکی دیگر از ملاک های رفتار پرخاشگرانه کودکان، آسیب رساندن رفتارهای پرخاشگرانه آنها به روابط بین فردی است. مسئله مهمی که با پیامدهای روانی و اجتماعی زیادی برای کودک همراه است.

اما ما که نمی توانیم هر لحظه و با مشاهده هر رفتار پرخاشگرانه ای به یک متخصص روانشناسی کودک مراجعه کنیم تا بدانیم آیا این رفتار در حال حاضر یک مشکل است یا نه. برای همین و برای پرخاشگری کودک، توصیه های اولیه ای وجود دارند که راهنمای خوبی برای دقت بیشتر والدین در تشخیص رفتار پرخاشگرانه کودکشان است.

سوالاتی که هنگام بروز رفتارهای پرخاشگرانه ی کودک ، باید به آنها سوالات پاسخ دهید:

• آیا رفتار پرخاشگرانه کودک من به صورت منظم (هر روز، هر هفته یا هر ماه) در او دیده می شود؟
• آیا کودک من مدت طولانی است که پرخاشگرانه رفتار می کند یا صرفا مدت کوتاهی است؟
• آیا علت ها و دلایل خاصی برای رفتارهای پرخاشگرانه کودک من وجود دارد که بدین شکل رفتار می کند؟
• آیا رفتارهای پرخاشگرانه کودک من همچنان ادامه دار بوده است و در طول زمان بدتر شده است؟
• آیا کودک من بدون دلیل و در موقعیت هایی رفتارهای پرخاشگرانه دارد که باعث آزار و اذیت دیگران هم نمی شود؟ 
• آیا آرام کردن کودکم بعد از رفتارهای پرخاشگرانه او سخت و دشوار است؟
• آیا کودک پرخاشگر من به خودش یا دیگران آسیب می زند؟
• آیا رفتارهای پرخاشگرانه کودک من باعث ایجاد تعارض و مشکلات بین فردی او با والدین، خواهر و برادرها، هم کلاسی ها، همسالان، معلم و سایر اطرافیان می شود؟
• آیا کودک من با دوستان و همسالان پرخاشگر دوست می شود یا دوستان دیگری هم دارد که آرام تر هستند؟
• آیا کودک من به کارتون و فیلم های جنگی یا سرگرمی های خشن بیشتر علاقه دارد؟

سعی کنید برای هر کدام از این سوالات یک مقیاس صفر تا 5 نمره انتخاب کنید و به آنها نمره دهید. حد وسط این نمره ها 3 است. صفر به معنای کمترین نمره و نمره 5 بیشترین مقدار رفتار پرخاشگرانه در کودک است. با حسابی دم دستی، اگر مجموع نمره های کودک بالای 3 بود، شاید نیاز باشد که برای ارزیابی تخصصی پرخاشگری کودکتان به روانشناس کودک مراجعه کنید.

گاهی می توانید به صورت تخصصی تر عمل کنید. روانشناسان در این گونه مواقع، به پرسشنامه ها یا آزمون های روانی معتبرتر و دقیق تر رو می آورند. بسیاری از آزمون ها توسط والدین، معلم یا اطرافیان نزدیک کودک پُر می شوند. «چک لیست رفتاری کودکان» یا CBCL یکی از پرسشنامه های رایج در بررسی مشکلات رفتاری کودکان از جمله رفتارهای پرخاشگرانه است.

«چک لیست رفتاری کودک» را یکی یا هر دوی والدین پر می کنند. معلم یا خواهر و برادرهای کودک هم پر می کنند. مهم این است تا کسی پرسشنامه را پر کند که در ارتباط نزدیک با کودک است و می تواند اطلاعات درستی را از رفتارهای کودک در روزهای مختلف هفته در اختیار ما قرار دهد. این پرسشنامه در ارزیابی رفتاری کودکان 6 تا 18 سال کاربرد دارد. پاسخ دهنده، به سوالات مرتبط با رفتارهای کودک یا نوجوان در شش ماه گذشته پاسخ می دهد.بهتر از قبل از انجام هر اقدامی ازمتخصصان مرکز مشاوره خانواده روان رشد کمک بگیرید تا از آسیب های جدی تر به کودک خود جلوگیری کنید.

در چک لیست رفتاری کودک چه سوالاتی وجود دارند؟

• امکان افسردگی و اضطراب در کودک 
• دلسردی و ناامیدی در کودک
• شکایات و مشکلات جسمانی کودک
• مشکلات و مسائل بین فردی کودک با اطرافیان
• مشکلات کودک در توجه و تمرکز
• مقابله، نافرمانی و نقض قوانین
• افکار خصمانه و رفتارهای پرخاشگرانه

«چک لیست رفتاری کودک» شاخص خوبی را از رفتارهای کودک در اختیار ما قرار می دهد. ما با CBCL نمره هایی را در سطح هیجانی و احساسی، طرز فکر کودک و رفتارهای او در اختیار داریم که به جای حدس و گمان با اطمینان بیشتری می توانیم پرخاشگرانه یا غیر پرخاشگرانه بودن رفتارهای کودک را تشخیص دهیم. پرخاشگری کودکان رفتار شایعی است که گاهی حالتی طبیعی از روند رشد کودک است. گاهی پرخاشگری کودک شکل ناسالم به خود می گیرد. امکان دارد که رفتارهای پرخاشگرانه کودک بعد از مدتی برطرف شود. اما گاهی نیاز است تا برای رفع رفتارهای پرخاشگرانه موقت به روانشناس کودک مراجعه کرد. رفتارهای پرخاشگری ناسالم کودک، از مواردی است که نیاز به مداخله از سوی متخصص روانشناسی کودک دارد. عقیده بر این است که می توان با در دست داشتن نتایج پرسشنامه «چک لیست رفتاری کودک» یا CBCL اطلاعات دقیقی را از رفتارهای کودک به دست آورد.