ناخن جویدن کودکان: از شناخت ریشه‌ها تا درمان قطعی

وقتی فرزندتان را می‌بینید که با اضطراب یا حتی از روی عادت، انگشتانش را به دهان می‌برد و ناخن‌هایش را می‌جود، طبیعی است که نگران شوید. این صحنه برای بسیاری از والدین آشناست. اما آیا ناخن جویدن صرفاً یک "عادت بد" است که به مرور زمان از بین می‌رود، یا باید آن را جدی گرفت؟

 ما معتقدیم که هر رفتار کودک، یک پیام است. ناخن جویدن نیز از این قاعده مستثنی نیست. این رفتار می‌تواند از یک عادت ساده ناشی از بی‌حوصلگی تا نشانه‌ای از اضطراب‌های عمیق‌تر متغیر باشد. هدف ما در این مقاله، درک علمی دلایل آن و ارائه راهکارهای عملی و مؤثر به شما والدین عزیز است تا با رویکردی صحیح، این چالش را مدیریت کنید.

ناخن جویدن یک عادت نیست، یک علامت است.

علت ناخن جویدن کودکان چیست؟

قبل از هرگونه اقدام برای درمان، باید علت را ریشه‌یابی کنیم. نادیده گرفتن علت و تمرکز صرف بر روی ترک عادت، مانند پاک کردن صورت مسئله است. ناخن جویدن کودکان معمولاً در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرد و می‌تواند نشانه موارد زیر باشد:

• اضطراب و استرس: این شایع‌ترین علت روانی ناخن جویدن است. دنیای کودکان پر از چالش‌هایی است که می‌تواند برایشان استرس‌زا باشد. در چنین شرایطی، این رفتار یک مکانیزم دفاعی برای تخلیه تنش است و کمک گرفتن از یک متخصص از طریق جلسات مشاوره اضطراب کودک می‌تواند در ریشه‌یابی و درمان این تنش‌ها بسیار مؤثر باشد.

• بی‌حوصلگی و خستگی: گاهی پاسخ به این سؤال که "چرا کودکم ناخن می‌جود؟" به سادگیِ "چون کار دیگری برای انجام دادن ندارد" است. در لحظاتی که کودک غیرفعال است (مثلاً هنگام تماشای تلویزیون یا نشستن در ماشین)، ممکن است ناخودآگاه به سراغ این عادت برود.

• تقلید از دیگران: کودکان یادگیرندگان ماهری هستند. اگر یکی از والدین، خواهر و برادر بزرگ‌تر یا حتی یکی از دوستان نزدیکشان ناخن خود را بجود، احتمال اینکه کودک این رفتار را تقلید کند، بسیار بالاست.

• کنجکاوی و کشف: در سنین پایین‌تر، کودکان از طریق دهان خود دنیا را کشف می‌کنند. این رفتار ممکن است به سادگی از روی کنجکاوی برای درک بافت و حس ناخن‌ها شروع شده و به مرور به یک عادت تبدیل شود.

• کمال‌گرایی: برخی کودکانی که تمایلات کمال‌گرایانه دارند، ممکن است برای اصلاح یک ناخن شکسته یا نامنظم شروع به جویدن آن کنند و این چرخه معیوب ادامه پیدا کند.

در اغلب موارد، علت ناخن جویدن یک عادت ساده نیست، بلکه روشی برای تخلیه اضطراب و استرس‌های درونی کودک است.

عوارض  ناخن جویدن کودکان

نگرانی شما به عنوان والدین، نباید فقط محدود به ظاهر نامرتب دستان فرزندتان باشد. مضرات ناخن جویدن برای کودکان جنبه‌های جدی‌تری دارد که باید از آن‌ها آگاه باشید:

• مشکلات دندانی: فشار مداوم بر روی دندان‌های در حال رشد می‌تواند باعث آسیب به مینای دندان، کج شدن و نامرتبی دندان‌های جلویی (Malocclusion) و حتی در موارد شدید، تحلیل ریشه دندان شود.

• عفونت‌های باکتریایی و قارچی: زیر ناخن‌ها محل تجمع انواع میکروب‌ها و باکتری‌هاست. ورود این عوامل بیماری‌زا به دهان می‌تواند باعث بیماری‌های گوارشی و عفونی شود. از سوی دیگر، آسیب به پوست اطراف ناخن (کوتیکول) راه را برای ورود باکتری‌ها و ایجاد عفونت‌های دردناک پوستی به نام "پارونیشیا" (Paronychia) باز می‌کند که با تورم، قرمزی و چرک همراه است.

• آسیب دائمی به ناخن: جویدن مزمن می‌تواند به بستر ناخن (Nail Bed) آسیب جدی وارد کرده و باعث تغییر شکل دائمی و رشد ناقص ناخن‌ها در بزرگسالی شود.

• تأثیرات روانی و اجتماعی: این مهم‌ترین عارضه‌ای است که اغلب نادیده گرفته می‌شود. کودکی که ناخن می‌جود، ممکن است به خاطر ظاهر انگشتانش خجالت‌زده شود، توسط همسالانش مورد تمسخر قرار گیرد و این موضوع به کاهش اعتماد به نفس و انزوای اجتماعی او منجر شود.

علاوه بر آسیب‌های جدی به دندان و پوست، عوارض روانی این رفتار بر اعتماد به نفس کودک را هرگز نباید نادیده گرفت.

برای ناخن جویدن کودکان چه کنیم؟ 

اکنون که با علل و عوارض این رفتار آشنا شدیم، به بخش عملی ماجرا می‌رسیم. روش درمان ناخن جویدن کودکان یک رویکرد چندبعدی است و نیازمند صبر و ثبات قدم از سوی شماست.

قدم اول: مشاهده‌گر باشید، نه قاضی!

قبل از هر چیز، فرزندتان را دعوا نکنید، سرزنش یا تهدید نکنید. این کارها اضطراب او را افزایش داده و عادت را تشدید می‌کند. به جای آن، سعی کنید بفهمید کودک شما دقیقاً در چه موقعیت‌هایی ناخن می‌جود؟ آیا هنگام انجام تکالیف است؟ یا زمان تماشای یک فیلم ترسناک؟ شاید هم وقتی که خسته و بی‌حوصله است؟ شناسایی این الگوها، کلید حل معماست.

قدم دوم: راهکارهای عملی و جایگزین‌های هوشمندانه

• مدیریت استرس: اگر تشخیص دادید که ریشه رفتار در اضطراب است، باید منبع استرس را مدیریت کنید. با فرزندتان گفتگو کنید. به او فضایی امن برای بیان احساساتش بدهید. زمان باکیفیتی را با او بگذرانید، بازی کنید و فعالیت‌های آرام‌بخش مانند نقاشی، گوش دادن به موسیقی یا پیاده‌روی را در برنامه روزانه‌تان قرار دهید.

• کوتاه نگه داشتن ناخن‌ها: ناخن‌های کوتاه و مرتب، سطح کمتری برای جویدن فراهم می‌کنند. به صورت منظم ناخن‌های او را سوهان بکشید تا هیچ لبه تیز و وسوسه‌انگیزی باقی نماند.

• ارائه جایگزین‌های دهانی و دستی: به کودک خود کمک کنید تا تنش خود را از طریق دیگری تخلیه کند. وسایلی مانند توپ‌های استرس (Stress Ball)، خمیر بازی، یا اسباب‌بازی‌های فیجت (Fidget Toys) می‌توانند دستان او را مشغول نگه دارند. برای ارضای نیاز دهانی، می‌توانید از آدامس‌های بدون قند (برای سنین مناسب) یا حتی تکه‌های هویج و کرفس استفاده کنید.

• استفاده از یادآوری‌های ملایم: به جای فریاد زدن "نکن!"، یک رمز یا یک حرکت فیزیکی ملایم بین خودتان تعریف کنید. مثلاً یک لمس آرام روی شانه‌اش می‌تواند یادآور توافق شما برای نجویدن ناخن باشد.

• لاک‌های تلخ: یک راه‌حل موقتی و نه درمانی! محلول‌ها و لاک‌های تلخ‌مزه موجود در داروخانه‌ها می‌توانند به عنوان یک عامل بازدارنده فیزیکی عمل کنند. اما به یاد داشته باشید که این روش علت اصلی (مثلاً اضطراب) را درمان نمی‌کند و اگر کودک انگیزه بالایی برای جویدن داشته باشد، ممکن است به تلخی آن عادت کند. از این روش به عنوان یک ابزار کمکی در کنار سایر روش‌ها استفاده کنید.

قدم سوم: چه زمانی باید از متخصص کمک گرفت؟

شما به عنوان والدین، نقش اصلی را در حمایت از فرزندتان دارید، اما گاهی لازم است برای حل مشکل از یک متخصص کمک بگیرید. اگر موارد زیر را مشاهده کردید، مراجعه به یک روانشناس کودک ضروری است:

• روش‌های خانگی شما پس از چند ماه تلاش مداوم، بی‌نتیجه بوده است.

• ناخن جویدن آنقدر شدید است که باعث خونریزی، درد و عفونت‌های مکرر می‌شود.

• این رفتار با عادات عصبی دیگری مانند کندن پوست، کشیدن مو (تریکوتیلومانیا) یا دندان قروچه همراه است.

• کودک شما علائم واضحی از اضطراب شدید یا نشانه‌هایی از گوشه‌گیری و بی‌انگیزگی دارد که ممکن است به مشاوره افسردگی کودک نیاز داشته باشد.

• این عادت بر عملکرد تحصیلی یا روابط اجتماعی او تأثیر منفی گذاشته است.

درمان جویدن ناخن در کودکان

در کلینیک رانشناسی روان رشد، ما به ناخن جویدن به عنوان یک تکه از پازل بزرگ‌تر شخصیت و سلامت روان کودک نگاه می‌کنیم. رویکرد ما صرفاً بر حذف عادت متمرکز نیست، بلکه بر درک و درمان ریشه‌های آن استوار است.

تیم متخصصان ما پس از یک ارزیابی جامع و دقیق از کودک و شرایط خانوادگی، یک برنامه درمانی شخصی‌سازی شده را طراحی می‌کنند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• بازی‌درمانی (Play Therapy):

بازی درمانی بهترین روش برای ورود به دنیای کودکان و کمک به آن‌ها برای بیان اضطراب‌ها و هیجاناتی که قادر به کلامی کردنشان نیستند.

• رفتاردرمانی شناختی (CBT):

به کودک کمک می‌کند تا افکار و احساساتی که منجر به ناخن جویدن می‌شود را بشناسد و راهبردهای جایگزین و سالم‌تری را برای مقابله با آن‌ها بیاموزد.

• آموزش مدیریت استرس به کودک:

تکنیک‌های تنفس عمیق، آرام‌سازی عضلانی و ذهن‌آگاهی متناسب با سن کودک به او آموزش داده می‌شود.

• مشاوره و آموزش والدین:

ما با مشاوره والدین به  شما عزیزان کمک می‌کنیم تا با بهترین و مؤثرترین شیوه‌ها، محیطی حمایت‌گر و کم‌تنش برای فرزندتان فراهم کرده و به شکل سازنده‌ای در فرآیند درمان مشارکت کنید.

اگر احساس می‌کنید به تنهایی قادر به مدیریت این وضعیت نیستید، به یاد داشته باشید که  کلینیک روانشناسی روان رشد آماده است تا در این مسیر کنار شما و کودکتان باشد و با ارائه راهکارهای علمی و عملی، آرامش را به خانواده شما بازگرداند.

برای دریافت وقت مشاوره و ارزیابی اولیه، همین امروز با کلینیک روان رشد تماس بگیرید.